ვიზიტი ბიბლიოთეკაში

რადგანაც ჩემი არჩეული თემაა ილია ჭავჭავაძე, ვიფიქრე , რომ ბიბლიოთეკა მასალის მოძიებაში დამეხმარებოდა და ამიტომ ილიაუნის ბიბლიოთეკას ვესტუმრე.გადავწყვიტე სასურველი ინფორმაცია ილიას შემოქმედებაში მეპოვა და გავცნობოდი მის რამდენიმე პუბლიცისტურ წერილებს და მოთხრობებს.დახმარებისთვის ბიბლიოთეკარს მივაკითხე,რომელმაც სასურველი წიგნები მოიძია და მომაწოდა...სანამ კითხვას დავიწყებდი,საჭირო იყო ადგილი მეპოვა,რაც არც ისე ადვილი აღმოჩნდა...ადგილის პაოვნის შემდეგ იმედი გამიჩნდა ,რომ მოძიებულ მასალას მშვიდად გავეცნობოდი,მაგრამ ცჰემი იმედები ორმა გოგონამ გააქარწყლა ,რომლებიც ჩემს გვერდით ისხდნენ და ეკონომიკის ცოდნაში ამოწმებდნენ ერთმანეთს.მათი წასვლის შემდეგ ბიბლიოთეკაში ნანატრმა სიმშვიდემ დაისადგურა და მეც მშვიდად გავაკეთე ჩემი საქმე

შემოქმედება(ბიბლიოთეკაში მოძიებული ინფორმაცია)

ილია ჭავჭავაძე - ბიოგრაფია


კახეთში, მაშინდელი თელავის მაზრის სოფელ ყვარელში, 1837 წლის 27 ოქტომბერს დაიბადა დიდი ქართველი მწერალი და მოაზროვნე ილია ჭავჭავაძე. ილია მესამე შვილი იყო გრიგოლ და მარიამ ბებურიშვილი ჭავჭავაძეებისა.

შინაური სწავლის მიღების შემდეგ 8 წლის ილია მიუბარებიათ სოფლის მთავარ დიაკვნისათვის, ვისთანაც გატარებულ სამ წელს წარუშლელი კვალი დაუტოვებია მწერლის ცხოვრებაში. მეთერთმეტე წელში გადამდგარი ილია 1848 წლის იანვრისთვის მამამ თბილისში ჩამოიყვანა.

1857 წლის ივლისში ილია ჭავჭავაძე პეტერბურგში ჩავიდა და წარმატებით ჩააბარა უნივერსიტეტში მისაღები გამოცდები (იურიდიული ფაკულტეტი).

1861 წლის გაზაფხულზე , აპრილში ილია ჭავჭავაძემ დატოვა პეტერბურგის უნივერსიტეტი და საქართველოში გამოემგზავრა.

1863 წელს ილია ჭავჭავაძე აარსებს ჟურნალს “საქართველოს მოამბე“

1873 წლის მაისში ილია ჭავჭავაძე ბანკის წესდების დამტკიცების დასაჩქარებლად და საბანკო საქმეების შესასწავლად, დავით ყიფიანთან და დიმიტრი ყაზბეგთან ერთად რუსეთს გაემგზავრა.

1875 წლის თებერვლიდან ამოქმედდა თბილისის სათავადაზნაურო საადგილმამულო ბანკი, რომელსაც მთელი 30 წლის მანძილზე 1905 წლის 23 ივნისამდე სათავეში ედგა ილია ჭავჭავაძე.

“ივერიის”პირველი ნომერი დაიბეჭდა 1877 წლის 3 მარტს. ყოველკვირეული გაზეთის სახით.

ფასდაუდებელია ის ამაგი, რომელიც ამ პერიოდში (1877-1885) ილია ჭავჭავაძემ დასდო ქართულ სკოლას, საერთოდ ქართულ სწავლა-აღზრდისა და განათლების საქმეს და, რაც მთავარია, სკოლაში ქართული ენის უფლებათა დაცვას.

1907 წლის 30 აგვისტო – მოხდა უდიდესი ტრაგედია, საგურამოსკენ მიმავალი ილია ჭავჭავაძე მუხანათურად მოკლეს წიწამურთან. 9 სექტემბერს ქართველმა ხალხმა ილიას ნეშტი, რომელსაც დაედინა ცრემლი მთელი საქართველოსი, მიაბარა მშობლიურ მიწას . ართველმა ერმა თავისი მოწიწება და სიყვარული იმით გამოხატა, რომ ილიას ნეშტი თბილისის ერთ-ერთ უწმინდეს ადგილას – მთაწმინდაზე დაკრძალა. ხოლო რამოდენიმე წლის წინ საქართველოს მართლმადიდებელმა ეკლესიამ იგი წმინდანთა დასში შერაცხა და უწოდა წმინდა ილია მართალი.

,, იქნება არც ერთს მსოფლიო გენიოსს არა ჰქონდეს იმოდენა მსოფლიო მნიშვნელობა თავისი ერისათვის, რამოდენაც აქვს ილია ჭავჭავაძეს საქართველოსათვის. ეს უმაგალითო მნიშვნელობა დამოკიდებულია, ერთი მხრივ, ილიას განსაკუთრებულს ნიჭზე, მეორე მხრივ, ჩვენი ქვეყნის დაცემაზე...
თუ ქართველი მწერალი მგოსანია, საკმარისი არ არის იგი გენიალური პოეტი იყოს, _ უკიდურესად საჭიროა, რომ ის გენიალური პოეტი იყოს აგრეთვე გენიალური მოძღვარი, გენიალური პედაგოგი თავისი ერისათვის. სწორედ ასეთია ილია. ყველა მის უკვდავ ქმნილებაში გაისმის მაღალნიჭიერი ქადაგება უმაღლესი ეთიკისა, საქვეყნო ღვაწლისა, თავდადებულობისა, მადლისა, სიყვარულისა და ყველა ეს განხორციელებულია საოცარი სიტყვაკაზმულობით."
იაკობ გოგებაშვილი

ილიას მთელს პოეზიას ერთი მიზანი ჰქონდა: დაეხსნა განთითოებული ქართველი მკითხველი უშფოთველი ძილის ტყვეობისაგან წარსული იდეალებისა და ძველი დიდების განახლების იდეით. თუ იგი აიდიალებდა ფეოდალური საქართველოს მართლმადიდებლურ ქრისტიანობასა და ეროვნულ სულს, - მხოლოდ იმიტომ, რომ ამას უნდა წარმოეშვა ახლებურად განათლებული ქართველი, რასაც ილია ხელს უწყობდა თავისი გაზეთებითა („ივერია“) და სკოლებით.
ილიამ უზარმაზარი ენერგია შეალია საზოგადოებრივ საქმიანობას - იქნება ის სოციალური რეოფრმა თუ პოლიტიკური მოღვაწეობა სახელმწიფო სათათბიროში, რისი შესაძლებლობაც მას ერთხელ მიეცა რუსეთის იმპერიაში. თავისი არისტოკრატიული წარმოშობის მიუხედავად, ილიას იდეალი იყო ერთიანი, განახლებული, დამოუკიდებელი საქართველო, რომელიც უნდა გამხდარიყო ლიბერალური, ქრისტიანული და პარლამენტური.
 

  ''საქართველოს ბედი კალთით ატარა,როგორც დედა ერთადერთ ჩვილსა ისე დაძრწოდა და დაჰკანკალებდა”_ამ სიტყვებით შეამკო ილია ჭავჭავაძე ვაჟა-ფშაველამ.მართლაც ილიას ცხოვრება დაუსრულებელი ფიქრი იყო ქვეყნის ბედსა თუ უბედობაზე.
       ილია კარგად ხედავდა სამშობლოს გაჭირვებას,საჭირო იყო ხალხის გამოფხიზლება.ხალხი უნდა მიმხვდარიყო ქვეყნის საგანგაშო მდგომარეობას,რაც სუფევდა იმდროინდელ საქართველოში.ილია მართალმა,როგორც მას მადლიერმა შთამომავლობამ უწოდა,მიზნად დაისახა თავისი იდეების ხალხამდე მიტანა.
          ილიას შემოქმედება ,მისი ნაწარმოებები,ლექსები ,პოემები იყო საუკეთესო საშუალება ხალხის ინფორმირებულობისთვის.
             ილიას შემოქმედებას ფონად გაყვება ილიას დევიზი ,,მოყვარეს პირში უძრახე,მტერს პირს უკანაო”.სწორედ ეს სიტყვები აქვს წამძღვარებული ილიას უკვდავ ნაწარმოებს ,,კაცია-ადამიანი”.  გლეხებსა და თავადებს შორის ხიდჩატეხილობა მეცხრამეტე საუკუნის საქართველოს უდიდეს პრობლემად შეიძლება ჩავთვალოთ.სწორედ ამ პრობლემაზე მიგვითითებს ილია ,,ოთარაანთ ქვრივით”.  ილია ჭავჭავაძემ ქართველთა მანკიერი თვისებები ,,ბედნიერი ერით” დღის სინათლეზე გამოინა,რადგან ამ გზით სურდა ხალხი გამოეფხიზლებინა და მათთვის მწარე რეალობა დაენახებინა.მაგრამ ილლიას ჩანაფიქრი ბევრისთვის მიუღებელი აღმოჩნდა და მას მოღალატეობაც კი დასწამეს,თუმცა ილია სულაც არ იყო მოღალატე,ის მხოლოდ თავის შემოქმედებას,კალამს იყენებდა თავისი იდეების გასავრცელებლად.  

      ილიას პუბლიცისტური წერილები კიდევ ერთი გზა იყო ხალხამდე.მის ნაშრომებში ამოიკითხავთ ქართველი ხალხის პრობლემებს.ილიას მიზანიხ სწორედ ეს იყო,რომ პუბლიცისტიკაც ხალხის ინფორმირებულობისთვის გამოეყენებინა.
     ილია ჭავჭავაძის დევიზი,რომ მეგობარი სარკეში უნდა ჩავახედოთ,რათა თავისი ნაკლი დაინახოს და გამოასწოროს მის შემოქმედებას ქვეტექსტად გასდევს.მისი მიზანი ქართველი ხალხის გამოფხიზლება,ნაკლის დანახვა და გამოსწორება იყო.იმისთვის, რომ ქართველები მიმხვდარიყვნენ ქვეყნის საგანგაშო მდგომარეობას საჭირო იყო მათ გაეაზრებინათ თუ რა პრობლემის წინაშე იდგნენ,რა იყო მათი ნაკლი.ამისთვის ილია ,,მოყვარეს პირში უძრახეს” პრინციპით მოქმედემდა და პირდაპირ,სრულიად შეულამაზებლად,დაუფარავად ამბობდა სათქმელს.იგი იყენებდა ირონიას,რათა დაცინვით მაინც გასჩენოდა ხალხს სირცხვილის გრძნობა და ნაკლის გამოსწორების სურვილი.სატირას იარაღად იყენებს ილია თავის შემოქმედებაში,რომელთა შორის  გამოვარჩევდი მის პუბლიცისტურ ნაშრომს ,,ქვათა ღაღადი”,სადაც ილია ქართველებზე წერს:,,ჩვენისთანა დაბრიყვებული დაბალ ღობედ მიჩნეული ერი,ჩვენისთანა სახელგატეხილი ძნელად თუ სხვა მოიპოვება დედამიწის ზურგზე”.ამ სტრიქონებმა შესაძლოა გაგვახსენოს ,,ბედნიერი ერი”,რომელიც ასევე ქართველთა მანკიერ თვისებებს წარმოგვიჩენს.
ილიას მთელს პოეზიას ერთი მიზანი ჰქონდა: დაეხსნა განთითოებული ქართველი მკითხველი უშფოთველი ძილის ტყვეობისაგან წარსული იდეალებისა და ძველი დიდების განახლების იდეით. და თუ იგი აიდიალებდა ფეოდალური საქართველოს მართლმადიდებლურ ქრისტიანობასა და ეროვნულ სულს, - მხოლოდ იმიტომ, რომ ამას უნდა წარმოეშვა ახლებურად განათლებული ქართველი, რასაც ილია ხელს უწყობდა თავისი გაზეთებითა („ივერია“) და სკოლებით.
ილია ჭავჭავაძემ თავის პუბლიცისტურ შემოქმედებასა და საზოგადოებრივ მოღვაწეობაში დიდი ადგილი დაუთმო სახალხო განათლებისა და მოზარდი თაობის აღზრდის საკითხებს, რამაც ფუძემდებლური როლი შეასრულა ქართულ პედაგოგიურ მეცნიერებისა და ქართულ სახალხო ეროვნული სკოლის ჩამოყალიბების საქმეში. ჭავჭავაძე მკაცრად აკრიტიკებდა.




,,წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოება"
საზოგადოებამ ფასდაუდებელი ამაგი დასდო ქართული ეროვნული პედაგოგიური აზრისა და განათლების ეროვნული სისტემის ჩამოყალიბება-განვითარების, აგრეთვე, ქართველ საზოგადოებაში ეროვნული სულისკვეთების გაღვივების საქმეს. სწორედ ამ საზოგადოების მიერ XIX საუკუნის 80-იან წლებში თბილისსა და ქუთაისში დაფუძნდა ქართული სათავადაზნაურო გიმნაზიები, რომლებშიც სწავლება მიმდინარეობდა ქართულ ენაზე. წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოების მოღვაწეთაგან განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ქართული პედაგოგიური აზრის გამოჩენილ წარმომადგენელთა იაკობ გოგებაშვილის, სილოვან ხუნდაძის, იოსებ ოცხელის, ივანე გომელაურის, ლუარსაბ ბოცვაძის და სხვათა ღვაწლი.
ილია ჭავჭავაძემ და მისმა თანამოაზრეებმა თანამედროვე ქართული სალიტერატურო ენის დახვეწის მიზნით ჩაატარეს ქართული დამწერლობის ისტორიაში ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი რეფორმა - ქართული ანბანიდან ამოაგდეს 5 მოძველებული, არქაული ასო-ნიშანი, რომელიც ცოცხალ ქართულ ენაში აღარ გამოიყენებოდა.
1873-იდან თბილისში დამკვიდრებული ილია ჭავჭავაძე აქტიურად ჩაება ფართო პრაქტიკულ საზოგადოებრივ საქმიანობაში, რომლებსაც ბოლო წლებში რამდენადმე ჩამოცილებული იყო. 1875 აირჩიეს თავმჯდომარედ სათავადაზნაურო საადგილ-მამულო ბანკისა, რომელიც ჭავჭავაძის მოღვაწეობის შედეგად ფაქტობრივად ქართულ ეროვნულ ბანკად იქცა და უდიდეს ფინანსურ დახმარებას უწევდა ყველა ძირითად კულტურულ თუ საგანმანათლებლო დაწესებულებას საქართველოში. 1881-იდან ჭავჭავაძე იყო მისივე ინიციატივით დაარსებული ქართული დრამატული საზოგადოების თავმჯდომარე, 1879—1885 — „ქართველთა შორის წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოების“ თავმჯდომარის მოადგილე, 1885-იდან სიცოცხლის დასასრულამდე საზოგადოების უცვლელი თავმჯდომარე და სხვ.

პრესა
1877 წელს მან დააარსა პროგრესული პერიოდული გამოცემა — „ივერია“, რომელიც სამი ათეული წლის მანძილზე საქართველოს ეროვნული, სულიერი და ინტელექტუალური ცხოვრების ერთ-ერთი ძირითადი ცენტრი იყო.„ივერია“, ქართული პოლიტიკური და ლიტერატურული პერიოდული გამოცემა, გამოდიოდა თბილისში 1877 წლის 3 მარტიდან ყოველკვირეულ გაზეთად, 1879-1885 წლებში - ჟურნალის სახით, 1886 წლიდან - ყოველდღიურ გაზეთად. დამაარსებელი და რედაქტორი ილია ჭავჭავაძე.
„ივერია“ იყო მთავრობის წინააღმდეგ მებრძოლი ორგანო, მისი პროგრამის ძირითადი ნაწილი ითვალისწინებდა ქართველთა ეროვნული თვითშეგნების გაძლიერებას და პოლიტიკური დამოუკიდებლობის იდეის სამსახურს. „ივერია“ თემატურად მრავალფეროვანი იყო, რაც განსაზღვრა ქართველი ხალხის ეროვნულმა, სოციალ-ეკონომიკურმა და კულტურულმა ვითარებამ და რედაქტორისა და მისი თანამშრომლების განმანათლებელმა იდეებმა. გაზეთი აშუქებდა მუშთა მოძრაობის საკითხებს საქართველოში და საზღვარგარეთის ქვეყნებში ისტორიის, ენათმეცნიერების, ეთნოგრაფიის, გეოგრაფიის, სოციოლოგიის საკითხებს და სხვა. ილია ჭავჭავაძემ დანერგა პუბლიცისტური ჟანრი „შინაური მიმოხილვა“, რომელიც ვრცლად და ფართოდ ასახავდა ხალხისა და ქვეყნის ყოველდღიური ცხოვრების მთავარ და საარსებო პრობლემებს, მათი გადაჭრის გზებს. დიდი ადგილი ეთმობოდა სახალხო განათლების საკითხებს, სკოლას, მასწავლებლებს, მთავრობის პოლიტიკას განათლების დარგში და აღზრდის სისტემას. „ივერიამ“ განსაკუთრებული როლი შეასრულა ქართული მწერლობის განვითარების საქმეში. თანამშრომლობდნენ აკაკი წერეთელი, იაკობ გოგებაშვილი, ვაჟა-ფშაველა, ალექსანდრე ყაზბეგი, ნიკო ლომოური, ეკატერინე გაბაშვილი, სოფრომ მგალობლიშვილი, სტეფანე ჭრელაშვილი, და სხვა , ნიჭიერი კორესპონდენრები და ჟურნალისტები; ალექსანდრე ყიფშიძე, გ. ყიფშიძე, ალექსანდრე ნანეიშვილი, არტემ ახნაზაროვი, დ. მიქელაძე, გიორგი ლასხიშვილი და სხვა. გაზეთი მდიდარ ინფორმაციას აძლევდა მკითხველს თანამედროვე საზღვარგარეთის ლიტერატურაზე, თავს უყრიდა და აქვეყნებდა ქართული ხალხური შემოქმედების ნიმუშებს.



ილიას დაარსებული ბანკი
მოწინავე ქართველ საზოგადოებაში ჩაისახა აზრი, რომ საკუთარი ეროვნული ფინანსების შესაქმნელად დაარსებულიყო საადგილ-მამულო ბანკი, რომელიც თავიდან აზრად მოუვიდა დიმიტრი ყიფიანს, და რომელიც, თავდაპირველი ჩანაფიქრით, თავადაზნაურთა მამულების შენარჩუნების საქმეს უნდა მომსახურებოდა. ამ ფაქტის შესახებ შემდგომში ნიკო ნიკოლაძე წერდა: თუ ადრე იგი თავადაზნურობის კეთილდღეობის შესანარჩუნებლად იყო ჩაფიქრებული, თერგდალეულთა ხელში ეროვნული ცხოვრების განახლების იარაღად გადაიქცა. ქართველთა სულიერი და მატერიალური საქმიანობის ფუძე გახდაო.
მაგრამ ასეთი ბანკის დაარსება, არცთუ ისე იოლი აღმოჩნდა, ვიდრე ეს მისია თავის თავზე არ აიღო ილია ჭავჭავაძემ, თუმცა ისიც არნახულ წინააღმდეგობას წააწყდა რუსულ ბიუროკრატიისაგან, ბანკის წესდების დამტკიცების საკითხში. ამის გამო აღშფოთებული ილია აი, რას სწერდა რუსი მოხელეების მისამართით საქართველოში თავის მეუღლეს: „მე ამისთანა გულშეუტკივარი ხალხი არ მინახავს… რას უზამ ამისთანა ხალხს, რომლებისთვისაც ღმერთს არც მოტვლეპილს კეფაში ტვინი ჩაუდვია და არც მყრალს სულში გრძნობა. ღმერთმა დაიხსნას ყოველი ქრისტიანი ამათ ბრჭყალებიან ხელში ჩავარდნისაგან. ვერ წარმოიდგენ, რა ხალხია, ღმეჭია, ღრეჭია, ფლიდი და მურტალი“. ილიას ასეთ ხალხთან წელიწადნახევრიანი ბძროლა დასჭირდა, მაინც არ მოეშვა და თავისი უდრეკი ხასიათის წყალობით მიზანს მიაღწია. 1871 წლის 28 მაისს ბანკის წესდება დაუმტკიცეს, ხოლო 1875 წლის დასაწყისში თბილისის საადგილმამულო ბანკმა ფუნქციონირება დაიწყო.
საქართველოში ბატონყმობის გადავარდნის დაწყებისთანავაე, გამოჩენილმა ქართველმა საზოგადო მოღვაწემ დიმიტრი ყიფიანმა, რომელიც ამ დროს აღმოსავლეთ საქართველოს თავად-აზნაურობის წინამძღოლი იყო, წამოაყენა ბანკის დაარსების იდეა.

ილია ჭავჭავაძე აქტიურ მონაწილეობას იღებდა ბანკის წესდების შემუშავებელ სხდომებში. 1873 წლის მაისში ილია ჭავჭავაძე ბანკის წესდების დამტკიცების დასაჩქარებლად და საბანკო საქმეების შესასწავლად, დავით ყიფიანთან და დიმიტრი ყაზბეგთან ერთად რუსეთს გაემგზავრა.

ბანკის წესდების მოლოდინში ილია ჭავჭავაძე პოულობს თავისუფალ დროს და პეტერბურგში ხელს კიდებს ახალ დიდ საქმეს„ უნივერსიტეტის საბუნებისმეტყველო ფაკულტეტის სტუდენტ ივანე მაჩაბელთან ერთად იგი იწყებს შექსპირის “მეფე ლირის“ ქართულად გადმოთარგმნას.

ბანკის წესდების დამტკიცებას, რომ კარგი პირი შეატყო, ილია აღარ დაელოდა საბოლოო გადაწყვეტილებას და ათი თვის ტაჯვა-წვალების და რუდუნების შემდეგ, 1874 წლის აპრილის დამდეგს პეტერბურგიდან სამშობლოში გამარჯვებული გამოემგზავრა. 1874 წლის 28 მაისს ფინანსთა მინისტრმა რეიტერნმა ბოლოს და ბოლოს დაამტკიცა თბილისის სათავადაზნაურო საადგილმამულო ბანკის წესდება.

1875 წლის თებერვლიდან ამოქმედდა თბილისის სათავადაზნაურო საადგილმამულო ბანკი, რომელსაც მთელი 30 წლის მანძილზე 1905 წლის 23 ივნისამდე სათავეში ედგა ილია ჭავჭავაძე.